تَش، اَلوگ، اَنگله

تَش، اَلوگ، اَنگله

به نام خدا. این سه لغت، هر سه لغت هم راستاست. تَش یعنی آتش. اَلوگ یعنی شعله. و اَنگله را بلد نیستم معادل بنویسم. آتشِ افروخته است. وقتی زغال یا هیزم خوب بسوزد و سرخ شود به آن حالت می گویند انگله.

اما چرا اَنگله می گویند شاید به این دلیل باشد واژۀ اَخگر را منکسر کردند، شده اَنگله. چون اَخگر یعنی شرارۀ آتش، بارقه و جرقه ی آتش که سرخ است و زیبا و گرمابخش. به عبارتی زغال گُداخته را اَنگله می گویند. این معنی را از مهندس محمد عبدی وام گرفتم. چند مثال می زنم از این سه لغت در گویش دارابکلایی ها در محاوره های روزمرّه:

وقتی هوا گرم باشه و خونه هم دَم کنه، می گن: درّ رِه واه هاکون مِره تش بَهیته.

وقتی بچه تب کنه سریع بی دس پا می شن، می گن: اُو وَه وَچه الوگ واری دَره سوزنه.

وقتی می خوان کباب بزنن، می گن: بُور بَوین هارش اَنگله دَکته سِخ بَزنیم.

قدیم در دارابکلا در منقل های روباز اتاق ها و منقل های دریچه دار کُرسی ها و در چاله های کُرسی های کف خونه ها، همین اَنگله ها را می ریختند و گرمایش را تأمین می کردند. یا اَنگله ی همیه و یا اَنگله زغال. نه گاز بی رویه می سوخت. نه نفت گند و بو می داد و نه بی خود انرژی اتلاف می شد. اَنگله را با کلین (=خاکستر) استتار می کردند تا زود خامیر (خاموش) نشه.

یاد باد، یاد باد، یاد باد آن دقت ها، آن دلسوزی ها، آن هنرمندی ها، و آن خانه داری های متفکّرانه و عفیفانه ی قدیمی ها که با اَخگرِ سرخ رنگ اَنگله ها شرارۀ جانشان را روشن می ساختند و اَنگلۀ دل شان را اَلوگ و مُشتعل.

(دامنه دارابکلا)